Wielu obserwatorów na Zachodzie uważa, że wojna w Ukrainie rozpoczęła się dopiero 24 lutego 2022 roku, gdy Federacja Rosyjska dokonała brutalnej, pełnoskalowej inwazji, atakując kraj ze wszystkich kierunków i używając niemal całego dostępnego arsenału konwencjonalnego. Jednak rzeczywistość jest znacznie bardziej złożona: otwarta wojna była jedynie kulminacją długoletniej rosyjskiej agresji, która zaczęła się już po rozpadzie Związku Radzieckiego w 1991 roku.
Pierwsze akty wrogości po rozpadzie ZSRR
Już na początku lat 90. Rosja zaczęła stosować wobec nowo niepodległej Ukrainy presję polityczną i militarną. Jednym z pierwszych poważnych kryzysów był spór o podział Floty Czarnomorskiej. Rosyjskie wojska stacjonujące w Sewastopolu wielokrotnie naruszały ukraińską suwerenność, a Rosja groziła siłowym przejęciem statków i baz. W 1994 roku Moskwa otwarcie wspierała prezydenta Krymu Jurija Meszkowa, który dążył do oderwania półwyspu i zbliżenia z Rosją, łamiąc ukraińską konstytucję.
Kolejnym etapem była prowokacja na wyspie Tuzła w 2003 roku, kiedy Rosja rozpoczęła budowę tamy, mającej fizycznie połączyć rosyjski brzeg z ukraińską wyspą w Cieśninie Kerczeńskiej. Ten incydent niemal nie zakończył się konfliktem zbrojnym, pokazując, że Rosja od lat testowała granice cierpliwości Kijowa.
Na temat artykułu – Kiedy wojna na Ukrainie się zaczęła
Hybrydowa wojna: Krym i Donbas (2014)
W lutym 2014 roku, wykorzystując zamieszanie po rewolucji godności w Kijowie, Rosja rozpoczęła operację specjalną na Krymie. Beznaszywne, dobrze uzbrojone oddziały („zielone ludziki”) – w rzeczywistości regularne siły rosyjskie – pojawiły się na ulicach Symferopola, Sewastopola i innych miast. Zajęto strategiczne budynki, lotniska i infrastrukturę wojskową, a lokalne władze zostały zastąpione przez prorosyjskich kolaborantów. Po kilku tygodniach przygotowań Rosja formalnie ogłosiła aneksję Krymu, łamiąc wszelkie normy prawa międzynarodowego, w tym Memorandum Budapeszteńskie z 1994 roku, w którym zobowiązała się do poszanowania granic Ukrainy.
Aby odciągnąć uwagę społeczności międzynarodowej od Krymu i jednocześnie zdestabilizować sytuację w kraju, Rosja rozpoczęła operację „przykrycia” na wschodzie Ukrainy. Na Donbas zaczęły przedostawać się grupy dywersyjne, broń i pieniądze. Najbardziej znaną z tych grup była tzw. DRG (dywersyjno-rozpoznawcza grupa) Igora Striełkowa-Girkina – byłego oficera FSB, który odegrał kluczową rolę w wybuchu konfliktu w Słowiańsku i Doniecku.
Rosyjscy „ochotnicy” wraz z lokalnymi bojownikami zorganizowali samozwańcze „republiki ludowe” w Doniecku i Ługańsku, które de facto były kontrolowane i finansowane przez Moskwę. Konflikt na Donbasie przybrał formę wojny hybrydowej – bez formalnego wypowiedzenia wojny, z mieszanką lokalnego separatyzmu i rosyjskich wpływów militarnych.
Kulminacja: Pełnoskalowa inwazja 2022 roku
24 lutego 2022 roku Rosja przeszła od hybrydowej agresji do pełnoskalowej wojny. O świcie wojska rosyjskie przekroczyły granice Ukrainy z północy, wschodu i południa, atakując terytorium państwa rakietami, lotnictwem i jednostkami pancernymi. Celem było szybkie obalenie rządu w Kijowie, przejęcie kontroli nad całym krajem i ustanowienie marionetkowego reżimu.
Inwazja ta w swojej skali, brutalności i otwartym charakterze była porównywalna do ataku hitlerowskich Niemiec na Polskę 1 września 1939 roku. Rosja zastosowała pełne spektrum środków militarnych z wyjątkiem broni jądrowej. Celem nie była już tylko okupacja części Ukrainy, ale całkowite jej podporządkowanie.
To jest ciekawe – którego dnia rozpoczęła się wojna na Ukrainie?
Podsumowanie: nie 2022, lecz 1991?
Chociaż 24 lutego 2022 roku zapisał się w historii jako dzień rozpoczęcia wielkiej wojny, prawda jest taka, że wojna Rosji przeciwko Ukrainie ma znacznie dłuższą historię. To wojna o przetrwanie ukraińskiej państwowości, tożsamości i prawa do suwerennego istnienia. Rosja nigdy nie pogodziła się z niepodległością Ukrainy i przez dziesięciolecia podejmowała systematyczne działania mające na celu jej osłabienie i podporządkowanie.
Z tego względu wielu ekspertów i historyków uważa, że wojna rosyjsko-ukraińska nie zaczęła się w 2022, ani nawet w 2014 roku – ale w 1991 roku, w momencie rozpadu ZSRR, który Rosja traktowała nie jako koniec imperium, ale jako tymczasową porażkę, którą trzeba będzie naprawić.
