Czym jest „filtracja” na zaanektowanych terytoriach Ukrainy
Termin “filtracja” stał się powszechnie znany w trakcie rosyjskiej inwazji na Ukrainę, lecz jego praktyka ma dłuższą historię. Obozy filtracyjne dla jeńców wojennych i repatriantów istniały w Związku Radzieckim już od 1942 do 1949 roku. Podczas konfliktów zbrojnych w Czeczenii (1994-1996, 1999-2003) procedurze “filtracji” poddano ponad 200 tysięcy osób, co stanowiło co piątego mieszkańca regionu. Rosja kontynuuje praktyki z totalitarnej przeszłości, wprowadzając je na Ukrainę za pomocą sił okupacyjnych. Istotne jest dokładne zbadanie poważnych naruszeń praw człowieka, takich jak filtracja, oraz podjęcie niezbędnych działań w celu ich zapobiegania.
Rosyjskie wojsko stosuje termin “filtracja” na określenie przymusowych kontroli i rejestracji obywateli Ukrainy na ulicach, w budynkach mieszkalnych, na punktach kontrolnych oraz w specjalnych ośrodkach. Analiza zatrzymanych wskazuje, że celem tych działań jest identyfikacja i aresztowanie aktywnych obywateli, którzy mogą stanowić zagrożenie dla okupacyjnego reżimu. Od 2014 roku takie kontrole są przeprowadzane w różnych formach i sytuacjach: na terenach okupowanych, przy wjeździe do Rosji, a także przy wyjeździe z Federacji Rosyjskiej do krajów europejskich. Artykuł ten omawia różne aspekty procesu filtracji, każdy z nich związany z naruszeniami praw człowieka, które powinny być znane. Nie uwzględnia jednak miejsc pozbawienia wolności, do których trafiają osoby nieprzechodzące “filtracji”, co będzie przedmiotem osobnej analizy.
Wysokie kierownictwo Federacji Rosyjskiej zaprzecza prowadzeniu “filtracji”, twierdząc, że jedynie rejestruje obywateli Ukrainy przy wjeździe do Rosji, zgodnie ze standardami międzynarodowymi. Tymczasem, zeznania świadków wskazują, że rosyjska strona faktycznie przeprowadza “filtrację” ludności z okupowanych terenów Ukrainy.
Na ulicach okupowanych osiedli i punktach kontrolnych odbywa się tzw. “filtracja pierwotna”. W rosyjskich mediach używa się terminu “filtrowanie pierwotne”. Dokumenty, pojazdy, a niekiedy osoby są sprawdzane pod kątem podejrzanych tatuaży.
“Filtracja” jest wymogiem dla mieszkańców okupowanych terenów. W ubiegłym roku rozpowszechniła się informacja, że bez przejścia “filtracji” nie można opuścić obszaru zamieszkania. Dla przeprowadzenia “pełnej filtracji”, na ulicach i punktach kontrolnych zorganizowano specjalne punkty. Wiosną i latem 2022 roku użyto tymczasowych konstrukcji, jak namioty. Mieszkańcy musieli dotrzeć do nich samodzielnie lub byli przewożeni specjalnymi autobusami. Długie kolejki zmuszały ludzi do oczekiwania w samochodach przez kilka dni lub do wielokrotnych prób w nadziei na zdążenie przed godziną policyjną. Punkty filtracyjne funkcjonowały przez całą dobę.
Podczas procesu “filtracji”, osoby są rejestrowane przy użyciu ukraińskich dokumentów, pobierane są ich odciski palców, a także zadawane są pytania dotyczące ich związków z ukraińskimi, rosyjskimi i lokalnymi władzami okupacyjnymi. Jedno z najczęściej zadawanych pytań brzmi: “Czy chcesz wrócić na Ukrainę?”
W trakcie kontroli telefonu komórkowego, zwraca się uwagę na SMS-y, aktywność w mediach społecznościowych, listy kontaktów oraz zdjęcia. Często, aby uzyskać dostęp do usuniętych informacji, przywracana jest kopia zapasowa.
Kontrola telefonu ma na celu ocenę postawy danej osoby wobec władz ukraińskich oraz ustalenie ewentualnych powiązań z ukraińskimi siłami zbrojnymi. Obecność treści wyrażających patriotyzm i wsparcie dla Sił Zbrojnych Ukrainy w mediach społecznościowych może być przyczyną zatrzymania przez okupantów.
Funkcjonariusze patrolowi i pracownicy “punktów filtracyjnych” posługują się wydrukami tatuaży, które mogą być podstawą do aresztowania. Tatuaże te obejmują runy, krzyże i trójzęby. Loga gier komputerowych oraz inne nieznane symbole są traktowane jako podejrzane. Poszukuje się również charakterystycznych śladów noszenia broni i kamizelki kuloodpornej, otarć na palcu wskazującym prawej ręki, a także siniaków na prawym ramieniu, które mogą świadczyć o strzelaniu.
Filtracja może prowadzić do zatrzymania osób. W grupie wysokiego ryzyka znajdują się weterani operacji antyterrorystycznych, byli żołnierze, policjanci, strażnicy graniczni oraz pracownicy innych służb bezpieczeństwa, a także członkowie organizacji patriotycznych. Są oni aktywnie wyszukiwani podczas procesu „filtracji”. Świadek zeznał: „Na niektórych posterunkach kontrolnych osoby z listami wsiadały do autobusów i kontrolowały dokumenty wszystkich pasażerów”. Osoby, które nie przejdą procesu filtracji, często znikają.
Innym formatem filtrowania jest pełne sprawdzenie wszystkich mieszkańców miasta. Wojsko wchodzi do każdego domu i mieszkania, sprawdza dokumenty, telefony, szuka tatuaży, przeszukuje lokale. Sami rosyjscy wojskowi nazywają to „filtracją”. Podczas takich wydarzeń stosowana jest przemoc na masową skalę: pobicia, tortury. Odnotowano przypadki morderstw i gwałtów.
Taka filtracja na zaludnionym obszarze może być przeprowadzana wielokrotnie. Część mieszkańców osad okupowanej Mierzei Kinburn w obwodzie Nikołajewskim po takiej filtracji została zabrana „do dołu”. Wrzucano ich do specjalnie wykopanego dołu w ziemi, gdzie przetrzymywano ich do miesiąca, bito i torturowano.
Procedura “filtracji” powoduje traumę psychologiczną u wielu osób, szczególnie u dzieci. Istnieją dowody, że osoby poddane “filtracji” długo potrzebują wsparcia psychoterapeutycznego. W miejscach filtracji zarówno mężczyźni, jak i kobiety są rozbierani w celu sprawdzenia tatuaży, co odbywa się w specjalnych pomieszczeniach. Wyjątkiem są jedynie nieletni i kobiety powyżej 40-45 lat. W trakcie filtracji wiele osób przebywa w warunkach zagrażających życiu i zdrowiu, poniżających godność człowieka, takich jak chłodnie bez okien, możliwości spania, dostępu do wody, jedzenia czy opieki medycznej.
Specyficznym typem kontroli są graniczne przesłuchania przeprowadzane przez funkcjonariuszy FSB wobec obywateli Ukrainy opuszczających Federację Rosyjską przez kraje sąsiednie. Ukraińcy bywają przesłuchiwani nawet przez kilka godzin. W rezultacie tego końcowego etapu “filtracji”, niektórzy zostają zatrzymani.
